Bedřich Smetana zajmuje w czeskiej muzyce i kulturze pozycję analogiczną do Stanisława Moniuszki w Polsce, a jego Sprzedana narzeczona z 1866 roku uchodzi za czeską operę narodową. Zadziwiające, że jej twórca, który związał muzykę europejską z czeską tradycją ludową, wychował się w kulturze niemieckojęzycznej i dopiero po wielu latach obudziły się w nim uczucia narodowe. Opera Smetany, oparta na komediowym libretcie, to dzieło pełne urokliwego humoru, porywające ludowym, tanecznym rytmem, żywym tempem i błyskotliwą instrumentacją.
Drugi, najbardziej rozpoznawalny spośród pięciu koncertów fortepianowych Camille’a Saint-Saënsa, powstał w 1868 roku. W odniesieniu do tej właśnie kompozycji popularne stało się powiedzenie, że „zaczyna się Bachem, a kończy Offenbachem”. Warto je przytoczyć, by uwypuklić zadziwiającą zmienność stylu i nastroju tego intrygującego dzieła. Sam twórca, choć osadzony niewątpliwie w tradycji romantycznej, określał swój język jako eklektyczny oraz neostylistyczny, i wydaje się, że taka deklaracja ujawnia estetyczne rozterki kompozytora przełomu epok.
Bohuslav Martinů uchodzi za najwybitniejszego kompozytora czeskiego ubiegłego stulecia. Jego bogata, licząca około 400 kompozycji twórczość odzwierciedla historię przemian stylistycznych muzyki pierwszej połowy XX wieku. Największa aktywność kompozytora przypadała na okres międzywojenny i związana jest nurtem neoklasycyzmu.
IV Symfonia ukończona została w 1945 roku w Nowym Jorku, gdzie kompozytor zamieszkał po wojnie. Prezentuje ona styl indywidualny od najlepszej strony; to dzieło o mocnej konstrukcji, intensywne brzmieniowo, gęste fakturalnie i wyraziście rozplanowane wyrazowo.
Robert Losiak
