Początki gatunku kwartetu smyczkowego naturalnie kojarzone są z epoką klasycyzmu i twórczością Josepha Haydna, jednak już w twórczości barokowego kompozytora Alessandra Scarlattiego odnaleźć można cztery sonaty przewidziane na dwoje skrzypiec, altówkę oraz wiolonczelę. W ich anonimowym odpisie z czasów kompozytora odnajdujemy adnotację na kartach tytułowych większości głosów instrumentalnych: senza cembalo, czyli bez klawesynu. W tym miejscu można by podejrzewać, że Scarlatti chciał odejść od charakterystycznej dla epoki baroku praktyki basso continuo na rzecz zwrotu w stronę obsady kwartetu smyczkowego bez towarzyszenia klawesynu. Podejrzenie to wzmocnił Fortunato Santini – włoski kolekcjoner muzykaliów, który odpisał cztery Sonaty Scarlattiego tytułując je Kwartetami. Paradoksalnie jednak, w zapisie Santiniego partia wiolonczeli utraciła miano violoncello na rzecz terminu basso. W jeszcze innym rękopisie Sonaty zostały opatrzone adnotacją al tavolino (wł. „przy stole”), która pojawiała się w odniesieniu do śpiewania madrygałów przy stole, bez towarzyszenia instrumentu klawiszowego. Sam Scarlatti użył tego terminu w odniesieniu do własnej kompozycji madrygałowej wysłanej w 1706 roku na dwór Ferdynanda I Medyceusza. Czym zatem były Sonaty Scarlattiego? Antycypacją przyszłości i epoki klasycznej czy też barokowym wspomnieniem renesansowego madrygału?
Po prostu... Filharmonia! Projekt 1:
Poszukiwanie perfekcji w sztuce muzycznej może mieć różne oblicza. W sferze wykonawstwa solowego jej odzwierciedleniem jest wirtuozeria. W epoce baroku przykłady pierwszych przejawów tego zjawiska w zakresie gry na flecie traverso odnaleźć można we Francji, jednak w XVIII wieku najważniejszymi ośrodkami mogącymi poszczycić się wybitnymi flecistami były państwa niemieckie.
Perfekcja wykonawcza to jednak nie tylko popis solowy, ale również umiejętność idealnego porozumiewania się między muzykami tworzącymi zespół. Za jego wzór w obszarze muzyki kameralnej do dziś uchodzi kwartet smyczkowy. Choć kojarzony jest głównie z rodowodem klasyczno-romantycznym, utwory na tę obsadę tworzył jeszcze w okresie baroku Alessandro Scarlatti. Być może kompozytor poszukiwał wzorców u dawnych mistrzów renesansowego madrygału, wiadomo bowiem, iż Scarlatti darzył estymą twórczość Carla Gesualda.
Kompozytorskie ideały w zakresie sztuki kontrapunktu sformułował z kolei Johann Sebastian Bach w swym symbolicznie ostatnim dziele Die Kunst der Fuge. Pokazał w nim mnogość możliwości opracowań kontrapunktycznych wybranego tematu. Dzięki staraniom Bacha o szybką publikację zbioru, Die Kunst der Fuge stało się nie tylko spójnym kompendium jego osiągnieć w dziedzinie twórczości instrumentalnej, ale też emblematycznym zwieńczeniem całej kariery kompozytorskiej.
Daniel Laskowski
