Pierwszy czystopis Die Kunst der Fuge Johann Sebastian Bach przygotował już w 1742 roku. W pierwotnej wersji cykl posiadał czternaście części, których układ różnił się od wersji finalnej. W kolejnych latach kompozytor modyfikował fragmenty już istniejące, zmieniał ich kolejność oraz tworzył kolejne epizody. Spójność cyklu gwarantowało wykorzystanie wspólnego dla wszystkich fug tematu muzycznego, opracowywanego kontrapunktycznie w kolejnych ogniwach. Zabrakło go tylko w finałowej części, która do naszych czasów zachowała się w formie nieukończonej – ta zawierała trzy inne tematy. Można podejrzewać jednak, że nie była to ostateczna wersja zanotowana przez Johanna Sebastiana. W Nekrologu kompozytora wspomniany jest szkic, w którym planował on zespojenie wszystkich czterech tematów – czwartym był więc zapewne ten wiążący cały cykl. Oddanie, z jakim Bach poprawiał kolejne epizody i dbał o wewnętrzną jedność pozwala stwierdzić, że od początku planował wydanie dzieła drukiem. Trudno powiedzieć, czy zależało mu na tym, aby Die Kunst der Fuge było kiedykolwiek wykonywane, czy chciał jedynie, by pozostało ponadczasowym świadectwem jego szkoły kontrapunktu. Kompozytor nie wskazał również obsady wykonawczej utworu, co pozwala prezentować dzieło zarówno na instrumentach solowych, jak i w zespole – na przykład przez kwartet smyczkowy.

Po prostu... Filharmonia! Projekt 1:

Poszukiwanie perfekcji w sztuce muzycznej może mieć różne oblicza. W sferze wykonawstwa solowego jej odzwierciedleniem jest wirtuozeria. W epoce baroku przykłady pierwszych przejawów tego zjawiska w zakresie gry na flecie traverso odnaleźć można we Francji, jednak w XVIII wieku najważniejszymi ośrodkami mogącymi poszczycić się wybitnymi flecistami były państwa niemieckie.
Perfekcja wykonawcza to jednak nie tylko popis solowy, ale również umiejętność idealnego porozumiewania się między muzykami tworzącymi zespół. Za jego wzór w obszarze muzyki kameralnej do dziś uchodzi kwartet smyczkowy. Choć kojarzony jest głównie z rodowodem klasyczno-romantycznym, utwory na tę obsadę tworzył jeszcze w okresie baroku Alessandro Scarlatti. Być może kompozytor poszukiwał wzorców u dawnych mistrzów renesansowego madrygału, wiadomo bowiem, iż Scarlatti darzył estymą twórczość Carla Gesualda.
Kompozytorskie ideały w zakresie sztuki kontrapunktu sformułował z kolei Johann Sebastian Bach w swym symbolicznie ostatnim dziele Die Kunst der Fuge. Pokazał w nim mnogość możliwości opracowań kontrapunktycznych wybranego tematu. Dzięki staraniom Bacha o szybką publikację zbioru, Die Kunst der Fuge stało się nie tylko spójnym kompendium jego osiągnieć w dziedzinie twórczości instrumentalnej, ale też emblematycznym zwieńczeniem całej kariery kompozytorskiej.
 

Daniel Laskowski